AKLIN ÇARMIHI
''Bu beşerin gönül sıkıcı dört vasfı vardır.Bu dört unsur aklın çarmıhı olmuştur.Ey aklın güneşi, sen vaktin alilisin.Yol vurucu olan bu dört kuşu öldür.''
Böyle der Mevlana, geçmişin ve geleceğin insanına.Bu dört sıfat yani ''hırs, şehvet, şöhret ve emel '' Mevlana'ya göre insanı çıkmaza düşüren dört şeydir.Peki Mevlana mıdır bu şeylere anlam yükleyen, yoksa şeyler zaten anlamlarıyla mı gelmiştir Mevlana'ya ?
Mevlana'ya göre insan değerli bir varlıktır ve insanı değerli kılan diğer kişilerin söylediği gibi yalnızca ''ruh'' değildir.Beden de, insana ait özellikleri barındırdığı için önemlidir.Beden ve ruh insanın üstünlüğünü oluşturan bir bütün olduğunu düşünen Mevlana ''bedeni küçümseyenlerden''değildir. Mevlana'nın insanı üstün kılmasının sebebi insanın bir birleştirici olduğuna inanmasıdır.İnsan iyi ve kötüyü,ölüm ve ölümsüzü benliğinde toplayan bir birleştiricidir.Aynı zamanda Mevlana'ya göre insan Yaratıcı'nın bir eseri olmakla birlikte hayat için yaşam gayeleriyle başlı başına bir anlam bütünüdür. Mevlana insan ve insanla birlikte hayattaki her şeyin en küçük tanesine kadar Tanrı'nın bir parçası olduğunu savunmuş , din,dil ve ırk ayrımını yüksek derecede kınamıştır.Mevlana'nın düşüncelerine göre insan kainatın gözde varlığı iken bu gözdeliği bozan dört unsur yani aklın çarmıhı olarak adlandırılan ''hırs ,şehvet ,şöhret ve emel '' olarak bilinir.
Hırs, bir şeye olan aşırı istek ve tutku durumudur.Hırs ile azim karıştırılmamalıdır.Çünkü azim hayatın hedef konusundaki temel şartıdır.
Şehvet, makam ve mevkiye duyulan yersiz istektir.
Şöhret, herkes tarafından tanınma ve ünlü olma isteğidir.
Emel,gerçekleşmesi zamana bağlı olan isteklerdir.
Aslında tüm bu unsurların aklın çarmıhı olarak adlandırılmasının sebebi, aşırı isteğin her ne konuda olursa olsun insanın düşünme yetisini kaybettireceğindendir.Zaten insanı üstün kılan şey düşünme yetisi değil midir? Çarmıh insanın ölümünü gerçekleştirir.Aklın çarmıhı ise bu sebeplerden dolayı düşünmemize engel olur.
Mevlana bu dört unsuru dört kuşa benzetir.Kaz hırstır ,horoz şehvet,şöhret tavus kuşu ,karga ise emeldir.Mevlana'nın bu dört kuşu kullanmasının iki sebebi vardır.İlk sebep şudur :Hz. İbrahim bir gün Allah'a ''Allah'ım bana ölümden sonra dirilişin nasıl olduğunu göster ''demiştir.Bunun üzerine Allah ''yoksa bana inanmıyor musun'' buyurduğunda ,Hz.İbrahim ''inanıyorum fakat kalbim de inansın ve güvensin '' diyerek karşılık vermiştir.Bu konuşmadan sonra Allah ,Hz.İbrahim'e bu bahsedilen dört kuşu kesip bir dağ başına bırakmasını ve onları kendine çağırmasını söylemiştir.Hz.İbrahim söylenileni yaptığında dört kuşun dirilip kendisine doğru geldiğini görmüştür.Bu olaydan hareketle Mevlana kuş simgesini kullanmıştır.
Bütün bunlar ışığında, Mevlana'nın her dönemin aydını olduğunu söyleyebiliriz.Ahlak ve hoşgörü insana aittir.İnsana ait bu özellikleri yıkan dört unsur vardır ki bunlar Mevlana'ya göre aklın çarmıhıdır.Bu sebeple, bugünün insanları Mevlana'nın ahlak okuluna girmek ve bu okulda yani hayatta başarılı olmak için "hırs, şehvet, şöhret ve emel"den uzak durmalıdır. Kim bilir? Belki aklını çarmıha germeyen bugünün insanlarından geleceğin Mevlanaları çıkabilir.
Tuğçe Kılıç
9/A 417